Cú sút Panenka - Từ đỉnh cao EURO đến cái giá của khoảnh khắc lịch sử
BongDa.com.vnCú sút panenka đưa Tiệp Khắc lên đỉnh châu Âu, nhưng cũng khiến Antonin Panenka bị hiểu lầm, đối mặt chính trị và làm lu mờ cả sự nghiệp ông sau đó.
Kế hoạch thay đổi: Từ đá lại sang sút luân lưu
Trận chung kết EURO 1976 giữa Tây Đức và Tiệp Khắc vốn dĩ không được định trước sẽ phải quyết định bằng loạt sút luân lưu.
Với tư cách là nhà đương kim vô địch châu Âu và đương kim vô địch thế giới, Tây Đức rõ ràng được đánh giá cao hơn hẳn. Thậm chí, ngay cả khi Tiệp Khắc cầm hòa sau hiệp phụ, kế hoạch ban đầu là tổ chức một trận đá lại hai ngày sau đó. Thậm chí, trọng tài người Wales, Clive Thomas, đã được yêu cầu hoãn chuyến bay về nhà từ quốc gia đăng cai Nam Tư để chuẩn bị cho phương án này.
Tuy nhiên, chỉ vài giờ trước trận đấu, kế hoạch hoàn toàn thay đổi.
"Đó là yêu cầu từ Liên đoàn Bóng đá Đức," Antonin Panenka nhớ lại.
"Họ nói rằng các cầu thủ của tuyển Đức đã đặt vé đi nghỉ, vân vân và vân vân, và hỏi liệu có thể thực hiện loạt sút luân lưu ngay để quyết định thắng thua thay vì đá lại hay không."
Tiệp Khắc, với tư cách là đội yếu hơn, đương nhiên nhận thấy họ có nhiều khả năng giành chiến thắng trong loạt sút luân lưu hơn là thực hiện 1 trận đá lại, ngay lập tức đội tuyển Tiệp Khắc đồng ý.
Khi đó, Panenka, chàng tiền vệ kiến thiết sở hữu phong cách chơi bóng hào hoa, lặng lẽ kiểm tra lại kế hoạch của mình một lần nữa.
Mọi thứ đều ổn thỏa, không cần chỉnh sửa, không chút nghi ngờ. Một chiêu thức đã được Panenka ấp ủ chuẩn bị suốt 2 năm, thứ có thể khiến anh trở nên nổi tiếng hoặc tai tiếng, trở thành người hùng hay kẻ bị ghét bỏ, bất kể thành công hay thất bại, nó đã sẵn sàng để tung ra.
Tại quê nhà, Panenka thường xuyên tham gia một cuộc thi sút luân lưu gần như diễn ra mỗi ngày.
Ý tưởng táo bạo: Panenka ấp ủ cú sút từ 2 năm trước
Sau các buổi tập cùng CLB Bohemians ở Prague, Panenka và thủ môn Zdenek Hruska sẽ nán lại sân để luyện đá phạt đền.
Đó là một cuộc đấu mang tính cá nhân giữa 2 cầu thủ. Panenka được đá 5 quả, anh phải ghi đủ cả 5 bàn, trong khi đó Hruska chỉ cần cản một. Ai thua sẽ phải mua bia hoặc sôcôla sau buổi tập.
“Tôi thường xuyên là người phải trả tiền” Panenka kể lại.
“Thế nên vào buổi tối, tôi bắt đầu nghĩ cách để thắng Hruska, và đó là lúc tôi nhận ra khi tôi chạy đà, thủ môn thường đợi đến khoảnh khắc cuối rồi đổ người, hoặc sang trái hoặc sang phải.”
“Tôi nghĩ: ‘Nếu mình sút gần như thẳng vào giữa khung thành thì sao?’”
Panenka đã thử, và nhận thấy khi đưa ra thêm một phương án mới, khiến cho thủ môn Hruska phải lưỡng lự, anh sẽ bắt đầu ghi được nhiều bàn hơn, tốn ít tiền mà vẫn được nhậu sau buổi tập.
Lẽ ra mọi thứ có thể dừng lại ở sân tập đó như một màn biểu diễn ít người biết . Nhưng Panenka nhận ra kỹ thuật này còn có tiềm năng hơn thế, nó là một tuyệt chiêu độc đáo ở khoảng cách 11 mét.
Trong 2 năm tiếp theo, anh lần lượt thử nghiệm nó ở những sân chơi lớn hơn, đầu tiên là khi tập luyện, rồi đến ở các trận giao hữu, và cuối cùng là 1 tháng trước EURO 1976, trong trận đấu chính thức gặp đối thủ truyền thống Dukla Prague.
"Thử nghiệm" thành công và niềm tin lớn dần
Mỗi lần thử đều thành công, và niềm tin của Panenka lớn dần
"Tôi không bao giờ giấu giếm cú sút đó cả," Panenka nói.
"Ở đây [Tiệp Khắc] mọi người đều biết về nó."
"Nhưng các nước phương Tây, những nước có bóng đá hàng đầu, mọi người có quan tâm đến bóng đá Tiệp Khắc đâu."
"Có thể họ chỉ biết kết quả của những trận đấu thôi, họ không xem các trận đấu của chúng tôi đâu."
Vì vậy, không có bất kỳ lời giải nào được ép plastic hay những lời hướng dẫn từ các HLV dành cho thủ môn tuyển Tây Đức khi đó là Sepp Maier, để đối đầu với Panenka.
Khoảnh khắc định mệnh: Panenka đối đầu Sepp Maier
Khi thủ môn Tây Đức cúi mình trên vạch vôi và dán mắt vào Panenka, anh ta chỉ có thể dựa vào bản năng của một thủ môn.
Đồng đội của Maier, Uli Hoeness vừa sút hỏng quả phạt đền trước đó, đưa bóng bay vọt xà ngang. Đó là cú sút hỏng đầu tiên trong loạt luân lưu, sau khi hiệp phụ kết thúc với tỷ số 2-2.
Ngay lập tức, cuộc chơi bước vào "cái chết bất ngờ" với mức độ căng thẳng tột đỉnh. Nếu Panenka ghi bàn, Tây Đức sẽ thua.
Panenka chạy đà dài và nhanh. Trông anh có vẻ như sẽ thực hiện một cú sút mạnh, giống như Hoeness trước đó, tung cú đá bằng mu bàn chân vào phía sau trái bóng.
Nhưng thay vào đó, ở cú sút quan trọng nhất cuộc đời mình, ông quay về với tuyệt chiêu quen thuộc. Một cú chích nhẹ tinh tế đưa bóng bay lơ lửng thẳng vào giữa khung thành, trở thành khoảnh khắc lịch sử của cả Tiệp Khắc và Châu Âu.
Cánh tay Panenka đã giơ lên ăn mừng trước cả khi bóng chạm vào lưới. Maier, bị đánh lừa và bất lực, lồm cồm đứng dậy, chỉ kịp ném một ánh nhìn tiếc nuối về phía Panenka đang quay người ăn mừng chiến thắng.
Tiệp Khắc vô địch EURO và ý nghĩa chính trị của cú sút
“Không ai trong chúng tôi tin rằng mình đã là nhà vô địch châu Âu,” Panenka nói. “Cảm giác như lạc vào xứ sở thần tiên vậy.”
Tại Prague, mọi thứ khó tin không kém khi chức vô địch Châu Âu của họ đến đúng sau 8 năm Mùa xuân Praha, khi xe tăng do Liên Xô dẫn đầu tràn qua biên giới và đè bẹp mọi nỗ lực nới lỏng hệ thống cộng sản của đất nước.
Kể từ đó, các cuộc tụ tập đông người gần như không còn, ngoài những nghi thức đón tiếp nguyên thủ quốc gia đã được dàn dựng sẵn. Nhưng khi đội tuyển Tiệp Khắc trở về, không gì có thể ngăn cản người hâm mộ chào đón những người hùng của họ.
“Không ai nghĩ lại có nhiều người đến đón chúng tôi như vậy,” Panenka nhớ lại.
“Khi có nguyên thủ quốc gia tới, người ta mới điều học sinh ra đứng dọc hai bên đường, cầm gậy hoa vẫy thôi.”
“Nhưng lần này thì khác, mọi người đều tình nguyện đến, tôi chưa từng thấy điều này trước đây. Đó là một trong những khoảnh khắc tuyệt nhất trong sự nghiệp của tôi.”
Cú sút quyết định và đầy dấu ấn của Panenka khiến ông trở thành tâm điểm, không chỉ với người hâm mộ mà còn với cả chính quyền.
Từ sau Mùa xuân Praha, người dân Tiệp Khắc bị đặt dưới một quá trình gọi là “bình thường hóa”, chiến dịch nhằm tái cấu trúc xã hội theo mô hình Liên Xô, loại bỏ hoặc trấn áp mọi yếu tố phản kháng vượt xa khỏi chính trị.
Chỉ 3 tháng trước EURO 1976, cảnh sát mật Tiệp Khắc đã bắt giữ một ban nhạc rock psychedelic cùng một số nghệ sĩ underground khác, chỉ vì họ để tóc dài và có những lời bài hát mang tư tưởng phản văn hóa, chính quyền tin rằng những điều đó cũng đủ khơi mào một cuộc cách mạng.
Cú sút của Panenka, rõ ràng bất cần chuẩn mực, nhưng đầy sáng tạo, rõ ràng không phải là điều “bình thường”.
Việc tái hiện lại cú sút đó đó trên một sân đấu lớn mang theo rủi ro rất lớn, cả về mặt thể thao lẫn cá nhân anh.
“Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng chính trị và thể thao, hay chính trị và bóng đá, có thể liên hệ đến mức ấy, nhưng đúng là có người nhìn nhận nó theo cách đó,” Panenka nhớ lại.
Cú sút Panenka: Biểu tượng làm thay đổi định kiến
“Khi người ta bàn tán về cú sút của tôi trong các vòng tròn chính trị, họ có thể coi nó là hành động coi thường hệ thống chính trị. Nếu tôi đá hỏng quả phạt đền đó, có lẽ tôi đã gặp rắc rối, bị kỷ luật, hoặc ít nhất là dính phải một phiền toái nào đó.”
Việc ghi bàn đã giúp Panenka tránh được những câu hỏi khó chịu, và có lẽ đã cứu ông khỏi việc bị ném vào làm việc trong nhà máy hoặc mỏ than.
Nhưng khi ghi bàn, ông lại vô tình tạo thêm một kẻ thù mới.
Thất bại là điều xa lạ với Sepp Maier, thủ môn trong đội hình Bayern Munich vừa giành cúp C1 lần thứ 3 liên tiếp. Maier đối mặt với sự nhục nhã chưa từng có.
Tờ The Scotsman mô tả cú đá của Panenka đã phá tan 2 định kiến: lối chơi tập thể khô khan của Tiệp Khắc, hai là hình ảnh của Maier và tuyển Tây Đức, những người luôn được xem là biểu tượng của sự vững vàng và chiến thắng.
“Lối chơi cứng nhắc xưa cũ của Tiệp Khắc vẫn hiện diện,” nhà báo Ian Wood viết.
“Nhưng sự tôn vinh cá nhân đã len lỏi, và chưa bao giờ nó được thể hiện sống động hơn khi Panenka mang về chức vô địch cho Tiệp Khắc bằng cú sút đánh lừa khiến Sepp Maier khuỵu gối đầy bất lực.”
Ở nơi khác, các bình luận còn gay gắt hơn từ “bất lực”.
“Một số nhà báo phương Tây cho rằng tôi đã hạ nhục Maier, biến ông ấy thành trò hề,” Panenka kể.
“Nhưng không đúng. Với tôi, đó chỉ là cách dễ nhất để ghi bàn. Nhưng Maier tin vào điều họ viết, rằng tôi đã làm nhục ông ấy."
“Cứ mỗi lần nghe thấy tên ‘Panenka’, ông ấy lại khó chịu ra mặt. Trong suốt 35 năm sau đó, ông ấy không nói chuyện với tôi.”
Maier và Panenka: Mối quan hệ dần được hàn gắn
Nhưng theo thời gian, tình hình cũng bớt căng thẳng.
Từ cú sút đầu tiên ấy, “Panenka” đã trở thành một chiêu thức được công nhận, dù đầy rủi ro và được tái hiện bởi những ngôi sao lớn trong các trận đấu quan trọng.
Zinedine Zidane ghi một quả Panenka trong trận chung kết World Cup 2006. Andrea Pirlo thực hiện cú sút lạnh lùng trước Joe Hart tại EURO 2012. Messi, Cristiano Ronaldo, Thierry Henry, Neymar hay Zlatan Ibrahimovic đều đã từng thành công với cú sút ấy trên chấm 11m.
Maier không còn là nạn nhân đơn độc. Nhiều thủ môn khác cũng chịu chung số phận với huyền thoại người Đức. Vết thương năm 1976 giờ chỉ còn là ký ức, còn cái gọi là “nỗi ô nhục” giờ gần như đã tan biến. Dù Maier đã từ chối phỏng vấn cho bài viết này.
“Tôi nghĩ hiện tại mối quan hệ giữa tôi và anh ấy bình thường,” Panenka nói.
“Lần cuối tôi gặp ông ấy cách đây 4, 5 năm trong một buổi họp báo do phía Đức tổ chức tại Prague. Tôi thấy anh ấy không còn tức giận hay khó chịu nữa. Chúng tôi uống bia, chơi golf cùng nhau."
“Thậm chí ông ấy còn có thể cười đùa về cú sút đó. Khi nhìn thấy tôi, ông ấy giơ ngón tay ra chỉ mô tả đường bóng chích nhẹ bay qua đầu mình.”
Di sản của Panenka: Cảm xúc lẫn lộn và quyết định lịch sử
Ngay cả mối quan hệ của Panenka với cú đá năm 1976 cũng mang nhiều mâu thuẫn.
Những cú sút phạt hàng rào như dao cạo, đường chuyền sắc bén, những pha dứt điểm lạnh lùng, tất cả những tài năng của ông đều bị che lấp bởi danh tiếng từ một khoảnh khắc duy nhất.
“Tôi có cảm xúc lẫn lộn,” Panenka thú nhận.
“Một mặt, tôi tự hào vì đã sáng tạo ra cú sút đó, vì nó nổi tiếng và được các cầu thủ hàng đầu tái hiện."
“Nhưng mặt khác, tôi cũng hơi buồn, vì mỗi lần nhắc đến Panenka, người ta chỉ nhớ tới ‘cú đá kiểu Panenka’. Không ai còn nhớ những pha kiến tạo, bàn thắng, hay cơ hội tôi tạo ra."
“Theo một cách nào đó, cú đá ấy đã giết chết sự nghiệp của tôi.”
Nếu có cơ hội quay ngược thời gian, đối mặt lại với Maier, với chức vô địch châu Âu đang nằm trên vạch 11m, liệu Panenka có dám thực hiện lại cú đá định mệnh ấy? Hay sẽ chọn một pha sút “an toàn” hơn, không khiến ông gắn với nó suốt đời?
Câu trả lời của Panenka rất dứt khoát:
“Tất nhiên là tôi sẽ làm lại rồi! Chắc chắn! Tôi không thể làm gì khác cả.”
Theo "BBC"
