Brazil 1970: Bản giao hưởng vĩ đại nhất lịch sử bóng đá

Trong ngôi đền của những huyền thoại bóng đá, nơi những cái tên vĩ đại như Real Madrid của Di Stefano, Ajax của Cruyff hay Barcelona của Guardiola được thờ phụng, có một đội tuyển quốc gia chiếm một vị thế độc tôn, một chuẩn mực của vẻ đẹp và sự hoàn hảo mà hơn nửa thế kỷ qua không ai có thể sánh bằng: Đội tuyển Brazil vô địch World Cup 1970.

Họ không chỉ là một tập thể chiến thắng, họ là bản giao hưởng, là tuyệt tác nghệ thuật và quan trọng hơn cả, là ngọn hải đăng của niềm vui và hy vọng cho cả một dân tộc đang chìm trong bóng tối của chế độ độc tài.

Brazil trong cơn bão chính trị

Để hiểu được sự vĩ đại của Brazil 1970, ta không thể không nhìn vào bối cảnh xã hội Brazil lúc bấy giờ. Thập niên 1960 là một thời kỳ đầy biến động. Năm 1964, một cuộc đảo chính quân sự lật đổ Tổng thống Joao Goulart, đẩy Brazil vào một kỷ nguyên độc tài kéo dài.

Chế độ ngày càng trở nên hà khắc dưới thời các vị tướng kế nhiệm. Đỉnh điểm là vào năm 1969, Tướng Emilio Garrastazu Medici lên nắm quyền. Ông ta cai trị đất nước bằng bàn tay sắt, với khẩu hiệu đáng sợ "Brasil: ame-o ou deixe-o" (Brazil: yêu hoặc rời bỏ nó).

Dưới chế độ của Medici, lạm phát phi mã, bất ổn xã hội gia tăng, quyền tự do con người bị chà đạp. Báo chí bị kiểm duyệt, các nhà bất đồng chính kiến bị cầm tù không qua xét xử, và các hình thức tra tấn trở thành công cụ cai trị.

Đối mặt với sự phẫn nộ ngày càng tăng của người dân, Medici nhận ra mình cần một công cụ tuyên truyền hữu hiệu để xoa dịu dư luận và đánh bóng chế độ. Và ở Brazil, không có gì quyền lực hơn bóng đá.

Chức vô địch World Cup sẽ được dùng như một công cụ để khoe khoang sức mạnh và giúp người dân vui sướng mà quên đi những vấn đề thực sự của đất nước.

Nội các của ngài và đội bóng của tôi

Sự can thiệp của Medici vào bóng đá ngày càng trở nên lộ liễu. Ông ta thậm chí còn cố gắng tác động đến việc lựa chọn cầu thủ cho đội tuyển quốc gia, khi đó đang được dẫn dắt bởi HLV Joao Saldanha, nhà báo và là người có tư tưởng chống đối chế độ lúc bấy giờ. Cũng vì lý do này, dù đã giúp Brazil toàn thắng ở vòng loại với lối chơi thuyết phục, Saldanha lại là cái gai trong mắt nhà độc tài.

Mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm khi Medici công khai bày tỏ mong muốn tiền đạo yêu thích của ông là Dario phải có một suất đá chính trong đội hình. Còn HLV Saldanha, với sự thẳng thắn không khoan nhượng, đã đáp trả bằng một câu nói đi vào huyền thoại: "Tôi không can thiệp vào nội các của ngài, thì ngài cũng đừng can thiệp vào đội bóng của tôi."

Hậu quả đến ngay lập tức. Chỉ vài tháng trước khi World Cup 1970 khởi tranh, Saldanha bị sa thải. Người được chọn để thay thế là Mario Zagallo, một huyền thoại sống, thành viên của đội hình Brazil vô địch World Cup 1958 và 1962.

Dù Zagallo là một cái tên uy tín, việc sa thải Saldanha đột ngột đã giáng đòn mạnh vào niềm tin của người hâm mộ. Cả đất nước Brazil, vốn đã sống trong bi quan, giờ đây gần như mất hết hy vọng vào chính đội tuyển của mình.

Zagallo và bài toán thiên niên kỷ: Cuộc cách mạng chiến thuật

HLV Zagallo bước vào một tình thế ngàn cân treo sợi tóc. Di sản ông được thừa hưởng là một đội hình với tài năng tấn công dồi dào đến mức khó tin. Thử thách lớn nhất đối với HLV Zagallo là làm thế nào để dung hòa và phát huy tài năng của cả 5 nhạc trưởng trong cùng một đội hình, bao gồm Pele, Tostao (cầu thủ được mệnh danh là Pele trắng), bộ não Gerson, kèo trái ma thuật Rivellino và mũi khoan tốc độ Jairzinho.

Để giải bài toán thiên tài này, HLV Zagallo đã tạo ra một cuộc cách mạng chiến thuật, biến đổi sơ đồ 4-2-4 truyền thống thành một hệ thống tấn công tổng lực đầy biến ảo và đi trước thời đại.

Thay vì đóng vai trò tiền đạo cắm, Pele được kéo lùi xuống, chơi như một số 10 đúng nghĩa, trở thành trung tâm sáng tạo và là người điều phối cho mọi đợt tấn công của Brazil.

Trong khi đó, Tostao dù mang áo số 9, lại hoạt động như một số 9 ảo, khái niệm cực kỳ hiện đại vào thời điểm đó. Anh không đứng yên trong vòng cấm mà liên tục di chuyển rộng, lùi sâu để thu hút và kéo các trung vệ đối phương ra khỏi vị trí, qua đó tạo ra những khoảng trống nguy hiểm cho đồng đội khai thác.

Ở hai cánh, sự linh hoạt còn được đẩy lên cao hơn. Rivellino bên cánh trái không hề bám biên một cách máy móc, anh thường xuyên di chuyển vào trung lộ để tạo thành hàng tiền vệ 3 người hoặc dâng cao như một hộ công. Trong khi đó, Jairzinho là cầu thủ duy nhất có vị trí tương đối cố định, một mũi khoan phá bên cánh phải với tốc độ và sức mạnh kinh hoàng.

Để hoàn thiện cho cỗ máy tấn công hủy diệt này, hậu vệ phải đội trưởng Carlos Alberto được chỉ thị liên tục dâng cao tấn công, hoạt động không khác gì một tiền đạo cánh, tạo ra phương án tấn công bất ngờ và đầy hiệu quả.

Đây không chỉ là những điều chỉnh đơn thuần, đó là một sự đổi mới triệt để, đi trước thời đại hàng thập kỷ so với lối chơi phòng ngự Catenaccio trứ danh của người Ý đang thịnh hành ở châu Âu.

Joga Bonito và tinh thần Capoeira

Tuy nhiên, sự vĩ đại của Brazil 1970 không chỉ nằm ở chiến thuật. Nó nằm ở linh hồn, ở triết lý "Joga Bonito"(Chơi đẹp). Theo HLV tiền nhiệm Joao Saldanha, triết lý bóng đá Brazil gắn liền với âm nhạc, vì ông tin rằng “bóng đá Brazil là trò chơi được chơi theo nhịp điệu âm nhạc”, nơi mỗi đường bóng, mỗi pha xử lý đều mang hơi thở của sự ngẫu hứng và nghệ thuật.

Nhịp điệu Samba đó có nguồn gốc sâu xa từ Capoeira, một môn võ thuật kết hợp vũ điệu độc đáo. Capoeira được các nô lệ Brazil phát triển như một hình thức phản kháng, một cách để thể hiện sự tự do của cơ thể và tinh thần. Nó là sự giải phóng. Và khi bóng đá ngày càng phổ biến, tinh thần “phản kháng bằng cái đẹp” ấy đã hòa vào triết lý "Joga Bonito".

Trong bối cảnh ngột ngạt dưới chế độ Medici, tinh thần Joga Bonito mang ý nghĩa lớn lao hơn bao giờ hết. Đội tuyển quốc gia trở thành niềm hy vọng, là lối thoát duy nhất cho một dân tộc khao khát tự do. 23 cầu thủ đến Mexico không chỉ mang theo trọng trách bóng đá, họ mang theo cả linh hồn của Brazil.

Bản giao hưởng bất tử tại Mexico 19700

Lần đầu tiên được truyền hình màu trên toàn thế giới, kỳ World Cup 1970 chứng kiến Brazil vẽ nên những tác phẩm nghệ thuật sống động trên sân cỏ Mexico, khiến cả hành tinh phải say mê thứ bóng đá rực rỡ, ngẫu hứng và đầy cảm xúc của họ.

Brazil bước vào World Cup 1970 với sự tự tin của những nghệ sĩ sân cỏ, khởi đầu vòng bảng bằng chiến thắng vang dội 4-1 trước Tiệp Khắc. Trong trận đấu ấy, Pele suýt tạo nên kiệt tác với cú sút từ giữa sân, khiến thế giới choáng ngợp trước sự táo bạo của ông.

Kế tiếp là cuộc đối đầu nghẹt thở với nhà đương kim vô địch Anh. Đó là trận chiến không chỉ về kỹ thuật mà còn về thể chất, được ghi dấu bằng khoảnh khắc kỳ vĩ của thủ môn Gordon Banks, người thực hiện pha cứu thua được mệnh danh là "đỉnh cao thế kỷ" trước cú đánh đầu hiểm hóc của chính Pele. Cuối cùng, Brazil thắng 1-0 và khẳng định bản lĩnh của một ứng viên vô địch.

Tại tứ kết, Brazil gặp Peru và trình diễn thứ bóng đá tấn công tràn đầy ngẫu hứng. Chiến thắng 4-2 trước đại diện Nam Mỹ là minh chứng rõ ràng cho một quốc gia chơi bóng không chỉ bằng chiến thuật, mà còn dựa vào niềm cảm hứng bất tận.

Bán kết mang đến thử thách lớn nhất cho người Brazil, đó là đối thủ truyền kiếp Uruguay, kẻ từng gieo rắc nỗi đau sâu sắc nhất cho bóng đá Brazil trong trận chung kết Maracanazo năm 1950.

Cơn ác mộng ấy chưa bao giờ nguôi ngoai trong tâm trí người Brazil. Uruguay mở tỷ số và đẩy Brazil vào thế khó, nhưng lần này, họ không để lịch sử lặp lại. Bằng lối chơi bình tĩnh, sắc sảo, Brazil gỡ hòa trước giờ nghỉ.

Hiệp hai chứng kiến Brazil trình diễn thứ bóng đá mang tầm viễn tưởng, khiến cả thế giới phải ngưỡng mộ. Một trong những khoảnh khắc đáng nhớ nhất đến từ Pele, khi ông thực hiện pha lừa bóng vượt qua thủ môn Uruguay mà không cần chạm vào bóng, một tuyệt kỹ không thành bàn nhưng đã trở thành biểu tượng bất tử.

Với chiến thắng 3-1, Brazil không chỉ giành vé vào chung kết, mà còn xóa sạch vết thương lịch sử, khép lại nỗi ám ảnh Maracanazo đã kéo dài suốt 20 năm.

Trận chung kết với Ý là cuộc so tài giữa hai trường phái bóng đá đối lập: một bên là Joga Bonito với sự hoa mỹ phóng khoáng, một bên là Catenaccio với lớp phòng ngự kiên cố như bê tông cốt thép. Nhưng sân cỏ hôm đó hoàn toàn thuộc về Brazil. Pele mở tỷ số bằng một cú đánh đầu uy lực, ghi bàn thắng thứ 100 trong lịch sử World Cup của đội tuyển vàng xanh. Gerson và Jairzinho tiếp nối, nâng cách biệt lên 3-1.

Đến phút 86, một tuyệt phẩm được khắc vào lịch sử bóng đá. Tình huống bắt đầu từ phần sân nhà, bóng luân chuyển qua 8 cầu thủ. Clodoaldo lướt qua 4 cầu thủ Ý như nhảy múa, rồi đưa bóng cho Jairzinho, người chuyền ngang cho Pele. Không cần nhìn, Pele đặt một cú chạm tinh tế ra cánh phải, nơi Carlos Alberto lao lên như một cơn bão. Cú sút căng như búa bổ của thủ quân Brazil chấm dứt mọi hy vọng phản kháng từ Ý, ấn định tỷ số 4-1.

Đó không chỉ là một bàn thắng, mà là một tuyệt tác nghệ thuật. Một khoảnh khắc kết tinh cả triết lý sống và chơi bóng của Brazil, thứ bóng đá không chỉ để giành chiến thắng, mà còn có thể chạm đến và lay động tâm hồn.

Di sản vượt thời gian

Brazil 1970 trở thành đội đầu tiên vô địch World Cup 3 lần. Họ toàn thắng cả 6 trận. Jairzinho trở thành cầu thủ duy nhất ghi bàn trong mọi trận đấu của một kỳ World Cup, Pele với 4 bàn thắng và 6 kiến tạo, trở thành cầu thủ xuất sắc nhất trong đội hình, bước chân vào ngôi đền của những huyền thoại. Nhưng những con số không thể nói hết sự vĩ đại của tập thể Brazil 1970.

Họ được tôn vinh là đội bóng vĩ đại nhất mọi thời đại vì sự kết hợp hoàn hảo giữa câu chuyện, con người và phong cách. Đó là câu chuyện về một đội bóng trở thành niềm hy vọng cho một dân tộc bị áp bức.

Đó là những cầu thủ, phần lớn còn vô danh ở châu Âu, đã đến và làm cả thế giới phải kinh ngạc bằng những khoảnh khắc ma thuật. Và trên hết, đó là thứ bóng đá của họ: nhanh, sáng tạo, hoa mỹ và hiệu quả. 

Đó là "Joga Bonito" ở trạng thái thuần khiết và rực rỡ nhất, thứ bóng đá được chơi không chỉ để chiến thắng, mà còn để mang lại niềm vui thuần túy cho người xem.